Temellerden Topluma - Kelam Ilminde Sosyal Açılımlar -

TEMELLERDEN TOPLUMA - KELAMİLMİNDE SOSYAL AÇILIMLAR -

RECEP ARDOĞAN

KLM yayınları

İst. 2016.

400 sayfa

Eserde kelam ilminin, İslaminancının hayata ve topluma ve medeniyete zihniyet ve ilkeler olarakyansımaları tespit edilmeye ve açıklanmaya çalışılmıştır.

Bu bağlamda insan, toplum,siyaset, hukuk ve medeniyete ilişkin çeşitli meseleler, kelam ilminin tespitettiği temeller açısından incelenmiş, bazen soru yakından analiz edilmiş bazenuzaktan bütüncül bir bakışla değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Temel İslam ilimlerinden biriolan kelam ilminin yenilenmeye ve ayrıca yeni açılımlara ihtiyacı olduğufikrinden hareket edilmiştir. Bu bağlamda, kelam ilminin çeşitli sosyalbilimlerle ilişki kurması gerektiği fikrinden hareket edilmiştir.

Eserin giriş bölümünde, bugüniçin,  kelam ilminin, sosyal bilimlerinverilerinden yararlanması ama sosyal bilimler alanında ortaya konan teorilerede teslim olunmaması gerektiği; objektiflik iddiasında olan ama çoğu kez farklıdünya görüşlerine göre şekillenen sosyal bilimlere sorgulayarak yaklaşmasınınönemi vurgulanmıştır. Kelam ilminin İslam inancını kesin delillerle tespit,ispat ve savunma rolüne vurgu yapılmış; sosyal bilimler alanında ortaya konan;din ve inançla ilgili farklı teoriler karşısında, kelam ilminin bunları sorgulamasınınasli bir işlevi olduğu dile getirilmiştir.

Dinin ve din duygusununkaynağına ilişkin farklı teorilere yer verilmiş ve bunların eleştirisiyapılmış, dinin kaynağı olan fıtrat ile vahiy arasındaki bağ dikkatçekilmiştir.

“İmanın Yapısal Özellikleri” konusunda, kelamcıların dilsel tahlilive nakil açısından yaklaşım yanında insan psikolojisi ve sosyoloji açısındanmeseleye yaklaşılmıştır. İslam akidelerinin bilince, hayata, topluma,medeniyete, kültüre, ilkesel düzeyde yansımalarına değinilmiştir..

Sonraki bölümde “İnsani”  konu edilmiştir, insanın değeri, insanıntoplumsal ve inanan bir varlık oluşu ortaya konmuş; insanı- için yaratılışgayesi ve yapısal özellikleri açısından bireysel özgürlüğünün hak ve zorunlulukolduğu açıklanmıştır.

 “Din Özgürlüğünün Temelleri” bölümünde deinsan hakları arasında yer alan ve İslam’da önemli bir yeri olan dinözgürlüğünün inanç temelleri, İslam’da din özgürlüğünü temellendiren(ta’sil) ,haklılaştıran esaslar ortaya konmuştur.

Ayrıca, kitapta, modern batı düşüncesindeinsan haklarının temellendiren kavramlar ve teoriler açıklanarak bunlarıneleştirisi yapılmıştır.

Kitapta, “Siyaset(İmamet-Hilafet)” konusunda, din-siyaset ilişkisi farklı bir yaklaşımla elealınmış, İslam siyasi düşüncesine yön vermesi gereken umumi ilkeler ile İslamhukukçularının ve kelamcılarının görüşlerinden yararlanılmakla birlikte farklıyaklaşımlar ortaya konmuştur.

“Ekoloji” bölümünde de insanındoğal çevreye yaklaşımını şekillendiren inançlar ve bunların belirlediğiilkelere yer verilmiş; İslam’da ekolojik yaklaşımın temelleri tespiteçalışılmıştır. İslam’da doğadaki varlıkların Allah’ın varlığının, kudret, ilimve hikmetinin delilleri olduğu; sıfat ve isimlerinin tecellileri olduğu, bunedenle varlıkların ve canlı çeşitliliğinin bir değeri olduğu, İslam’ın adaletilkesinin her varlığa tabiatına uygun davranmayı gerektiği vurgulanmıştır. Yineİslam’da imtihan ve emanet inancının insanoğlunun doğayla ilişkilerine ne gibiilkeler olarak yansıdığı da tespite çalışılmıştır.

TEMELLERDEN TOPLUMA - KELAMİLMİNDE SOSYAL AÇILIMLAR -

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ

    1. AÇILIM İHTİYACI

        1.1. Sosyal Bilimlerin Doğuşu veTeorileşmesi

        1.2. İdeolojilerin Doğuşu

        1.3. Bilim veyaşam tarzı alanındaki köklü değişiklikler

    2. AMAÇ VE ÖNEM

    3.YÖNTEMLER

        3.1. KelamınKonu ve Amacını Korumak

               3.1.1. Doğruluk ile işlev arasındadoğru bir ilişki kurmak

               3.1.2. İlahî Olanı Beşerî Olanaİndirgememek

               3.1.3. Kelamı sosyoloji ve tariheindirgememek

               3.1.4.Aracı amacın yerine koymamak

        3.2.Bilinenlerin sınırlarını çizmek

               3.2.1. Bilimsel veriler ile nazariyeleriayırmak

               3.2.2. Sorunu tek bilinmeyenli birdenklem gibi görmemek

               3.2.3. Yorumların arkaplan ve amacınınfarkında olmak

               3.2.4. Bir yaklaşımın mantığını tespitetmek

        3.3. Küllî veUsûlî Yaklaşım

DİNİN KAYNAĞI

    1. DİNİ İNSANIN ZAAF VE EVRİMİNE DAYANDIRANTEORİLER

        1.1.SOSYOLOJİK TEORİLER

        1.2.PSİKOLOJİK TEORİLER

               1.2.1. Yansıtma Din Teorisi

               1.2.2.Bilgi ve Kavramların Salt Duyumlardan Çıktığı Görüşü

        1.3. İDEOLOJİKTEORİLER

               1.3.1.Marksizm

               1.3.2.Pozitivizm

    2. DİNİN KAYNAĞI OLARAK VAHİY VE FITRAT

İMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ

    1. İMANIN PSİŞİK YAPISI

        1.1. Akıllatemellenen bilgi temeli

        1.2.Duygularla Bütünleşen İrade Temeli

        1.3. Salihamele motive edicilik

    2. İMANIN SOSYOLOJİSİ: AİDİYET VE KİMLİKBİLİNCİ

DİN-BİLİM İLİŞKİSİ

    1. DİN-BİLİMÇATIŞMASININ MENŞEİ

        1.1. BiliminDinî Dogmaların Sınırları İçine Hapsedilmesi: Skolastisizm

        1.2. Bilim veDin Arasındaki İlişkiyi Kaldırma: Fideist Anlayış

        1.3. Bilimindini yerini alması gerektiğini söyleme: pozitivist ideoloji

    2. İSLAM AÇISINDANBİLGİNİN VE BİLİMİN DEĞERİ

        2.1. HikmetArayışı Olarak Bilim

        2.2. İlahîİsimlerin şerhi Olarak Bilim

        2.3. Kelamınve İslam İlimlerinin Vesaili Olarak Bilim

    3. BEŞERÎ BİLGİNİNSINIRLARI

    4. DOĞA BİLGİSİNİMANEVİYAT BİLGİSİYLE TAMAMLAMA

DİN-DEĞER İLİŞKİSİ

    1. DEĞER KAVRAMIVE NİHİLİZM

    2. İSLAM VE SANAT

        2.1. Marifetve Muhabbetten Çıkan Sanat

        2.2. Tefekkür

DİNİN TEZAHÜRLERİ VE SEKÜLERLEŞME -TEVHİDİN HAYATA VETOPLUMA YANSIMALARI-

    1. SEKÜLERLEŞME VESEKÜLERİZM

    2. TEVHİDİN HAYATAVE TOPLUMA YANSIMALARI

        2.1. BİREYSEL ALANA YANSIMALAR

            2.1.1. Yalnızca Allah'a Kulluk

                2.1.1.1.Allah Adına Hareket Etmemek

                2.1.1.2.Aracısız Kulluk

                2.1.1.3.Riyasızlık

            2.1.2. Tevekkül: Maneviyat GücüOlarak 'Allah'a Dayanma'

        2.2. TOPLUMA YANSIMALAR

            2.2.1. Eşitlik

                2.2.1.1.Irk Ayrımcılığının Reddi

                2.2.1.2.Sosyal Ayrımcılık ve Ayrıcalıkların Kalkması

            2.2.2. Özgürleşme

            2.2.3. Medeniyet

İNSAN

    1. İNSANIN DEĞERİ

        1.1. İslam'daİnsan Onurunun Fıtrî ve Kesbî Boyutları

        1.2. İnsanonurunun dahili ve harici şartları

        1.3.Maddecilik, Evrimcilik ve İnsan Onuru

    2. İNANAN VARLIKOLARAK İNSAN

    3. ÖZGÜR VARLIKOLARAK İNSAN -BİREYSEL ÖZGÜRLÜK-

        3.1.Geleneksel Düşüncede Özgürlük

        3.2. BeşerîVaroluş ve Bireysel Özgürlük

            3.2.1. Varoluşçu Ateizm ve Özgürlük

    2. Bireyselsorumluluğun gereği ve ön-şartı olarak özgürlük

            3.2.2.Varoluş ve Aslî Özgürlük

            3.2.4.Aklı Etkinleştirme Olarak Özgürlük

        3.3. Aidiyetve Özgürlük İkilemi

        3.4. AhlakîDeğer ve Özgürlük İkilemi

        3.5. Güvenceve Özgürlük İkilemi

DİN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TEMELLERİ

    1. ÖZGÜRLÜK VESORUMLULUĞU GEREKTİREN İLAHÎ İMTİHAN İNANCI

        1.1. HakikatinAçıklığı

        1.2.Sorumluluğun Bireyselliği

    2. BASKI VE ZORLAMAKABUL ETMEYEN İMAN ANLAYIŞI

        2.1. Dinîinancı akılla kavrama ve temellendirme

        2.2.Dindarlıkta Özgür İrade ve Gönüllülük

        2.3. İlahîmükafât beklentisi

    3. RİSALET VETEBLİĞ ANLAYIŞI

    4. BİREY ÜZERİNDEVESAYETİN REDDİ

                a. Din Özgürlüğü - Temsil İddiasıİlişkisi

                b.Dinî Düşüncede Tekel

                c. DinÖzgürlüğü - Tek Hakikatçı Anlayış İlişkisi

                d. DinÖzgürlüğü - Zorunlu Hakikat Anlayışı İlişkisi

    5. DİNDARLIĞIN BİRDEĞER OLUŞU

    6. İMAN ANLAYIŞIVE DİN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KAPSAMI

İNSAN HAKLARININ TEMELLERİ

    1. İNSAN HAKLARINI DOĞAL HUKUKLATEMELLENDİREN GÖRÜŞLER

        1.1. DoğalHukukun Doğal Hakları

        1.2. DoğaDurumu Hakları ve Sosyal Sözleşme

        1.3. SosyalSözleşmeye Yöneltilen Eleştiriler

        1.4. DoğalHaklara Yöneltilen Eleştiriler

    2. İNSAN HAKLARINI İNSAN DOĞASI İLETEMELLENDİREN GÖRÜŞLER

    2. Ahlâkî Doğa

    3. Rasyonel Doğa

    4. Beşerî İmkân ve İhtiyaçlar

    5. İnsan Onuru

    3. KAVRAMSAL BİRTEMEL OLARAK HAK

SİYASET (İMAMET-HİLAFET)

SİYASET

    1. İMAMETKONUSUNDAKİ KLASİK TARTIŞMALAR

    2. TARİHTEKİFARKLI SİYASET ANLAYIŞLARI

        2.1. Egemenlikile Siyasal İktidarı Birleştiren görüşler

            2.1.1.Yönetenlerin İlahî Tabiatı

            2.1.2.Siyasal İktidarın Tanrı Tarafından Belirlendiği Görüşü

                2.1.2.1.İlahî Yazgı –Kralın İlahî Hakkı-

                2.1.2.2.Dinî Norm –Şiî İmamet Doktrini-

                2.1.2.3.Ruhban Yönetimi

2.2. EGEMENLİK İLE SİYASAL İKTİDARI AYIRAN GÖRÜŞLER

    3. İSLAM’DAİLKESEL AÇIDAN SİYASET

        3.1. SİYASÎGÜÇ İLE EGEMENLİK AYRIMI

        3.2. EMANETANLAYIŞI

        3.3. HUKUKUNÜSTÜNLÜĞÜ

            3.3.1.Hukukun Ğaî ve Keşfedilir Oluşu

            3.3.2.Hukukla Belirlenen Yetkiler

                3.3.2.1.Hukuk ve Maslahatla Kayıtlı Yürütme

                3.3.2.1.1.Siyasî Yetkilerin Hukukla Belirlenmesi ve Hukukla Sınırlanması

                3.3.2.1.2.Hakkın Maslahat Karşısındaki Önceliği

                3.3.2.1.3.Siyasî Tasarrufların Toplumun Maslahatına Yönelik Oluşu

                3.3.2.3.Adil ve Tarafsız Yargı

        3.4. KATILIM

            3.4.1.Sözleşme Esası: Seçim ve Biat

            3.4.2.Şûrâ

            3.4.3.Muhalefet

        3.5. SosyalÇoğulculuk

            3.5.1.Barış Esası

            3.5.2.Farklılıkları Tanıma

    4. İSLAM AÇISINDANTEOKRASİ

    5. SİYASALİKTİDARA KARŞI YAPTIRIM

        5.1. Sivilİtaatsizlik

        5.2. İyiliğiEmretmek ve Kötülükten Nehyetmek

            5.2.1.Kolay ve Emin Yolu Seçmek

            5.2.2.Barışın Korunması

        5.3. DirenmeHakkı

            5.3.1.Devrim Görüşü

            5.3.2.Sabır Görüşü

            5.3.3.Başarı Koşullu Devrim Görüşü

EKOLOJİ

    1. DOĞAYLAİLİŞKİLERDE ZİHNİYET SORUNLARI

        1.1. BilgininHâkimiyet Aracı Olarak Görülmesi

        1.1. MekanikEvren Anlayışı

        1.2. EvreniBasit Determinizm İçine Yerleştirmek

        1.3. BilimiMutlaklaştırmak

        1.4. SahteHumanizm

    2. EKOLOJİKELAMININ TANIMI, AMACI VE SINIRLARI

    3. İSLAM'DAEKOLOJİK YAKLAŞIMIN TEMELLERİ

        3.1. YaratılışAnlayışı

            3.1.1.Kader Kavramı

            3.1.2.Cemâl (Estetik) Kavramı

            3.1.2.Hikmet Kavramı

        3.3. VarlığınDeğeri

            3.2.1.Âlem: Yaratılış Kitabı

            3.2.2.Âlemin Allah’ı Zikretmesi

            3.2.3.İlahî Sıfatların ve İsimlerin Tecellileri Olarak Evren

        3.3. VarlıktaHayatın Değeri ve Canlı Çeşitliliği

        3.4. İnsanınKonumu

            3.4.1.Küçük Evren Olarak İnsan ve Büyük İnsan Olarak Evren

            3.4.2.Teshir: İnsanın İmtihan Vasatı Olarak Doğa

            3.4.3.Yeryüzü Halifeliği: Dünyayı İmar

    3.5. Çevreyleİlişkileri Dinî-Ahlaki Kavramlarla Düşünme

            3.5.1.İbadet ve Sadaka Kavramları

            3.5.2. İslam: Barış ve Uyum

            3.5.3.Mâlikü’l-Mülk ve Emanet Ayrımı

            3.5.4.Adalet ve Zulüm Kavramları

            3.5.5. KulHakkı; ‘Avd ve ta’vîd Kavramları

            3.5.6. TümCanlılara Merhamet

SONUÇ

KAYNAKLAR